منتجب‌الدین علی بن عبید‌الله بابویه قمیمنتجب الدین، علی بن عبید‌الله بن حسن بن بابویه قمی در سال ۵۰۴ هجری به دنیا آمد، شیخ منتجب الدین از اولاد برادر شیخ صدوق و معروف به شیخ حسکا است. او عالمی بزرگوار و شیعه‌ای مخلص برای اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله‌علیهم‌اجمعین بود. ۱ - ولادتمنتجب الدین، علی بن عبید‌الله بن حسن بن بابویه قمی در سال ۵۰۴ هجری در خاندانی که به تشیع و علم شهره آفاق بودند در شهر علم و تشیع و ولایت، قم دیده به جهان گشود. ۲ - نسبشیخ منتجب الدین از اولاد برادر شیخ صدوق و معروف به شیخ حسکا است. شیخ صدوق و برادرش به دعای امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف متولد شدند. زمانی که ابن بابویه، پدر شیخ صدوق، به عراق سفر نمود با حسین بن روح، نایب خاص امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ملاقات نمود و پس از آن نامه‌ها و مکاتباتی بین آنان انجام می‌شد. او در یکی از این نامه‌ها از حسین بن روح خواست نامه او را به امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف برساند که در آن نامه از حضرت تقاضای دعایی برای فرزند کرده بود. در پاسخ نامه او آمد که: «ما از خداوند درخواست کردیم که فرزندی به تو عنایت فرماید و به زودی دو پسر نیکوکار و خیر به تو داده خواهد شد.» و بدین‌سان شیخ صدوق و برادرش، جد منتجب الدین، با دعای امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف دیده به جهان گشودند. ۳ - شخصیتشیخ منتجب الدین بیشتر عمر خویش را در «ری» گذراند و خیلی کم به مسافرت می‌رفت؛ با این حال به اعتراف معاصرینش، در آن عصر کمتر کسی از نظر جمع آوری و حفظ احادیث و کثرت اساتید به مقام شیخ منتجب‌الدین می‌رسد. او عالمی بزرگوار و شیعه‌ای مخلص برای اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله‌علیهم‌اجمعین بود. ۴ - اساتیدشیخ منتجب الدین از جمله بزرگانی است که در طول عمر خویش اساتید فراوانی دیده و از آنان روایت نقل کرده است. تعداد اساتید و مشایخ او به ۵۵ نفر می‌رسد که از جمله آنهاست: ۱- محمد بن ناصر بن محمد بغدادی ۲- هبةالله بن محمد بن عبد الواحد شیبانی ۳- محمد بن حسن بن علی ماوردی ۴- عبدالله بن احمد بن محمد بزاز ۵- محمد بن هیثم ۶- قیس بن محمد مؤذن و... ۵ - تالیفات۱- الفهرست، معروف‌ترین کتاب شیخ منتجب الدین است که علامه مجلسی نیز تمام آن را در جلد ۱۰۵ بحار الانوار نقل کرده است. این کتاب با وجود حجم کم، بسیار مفید است، به طوری که یک مرجع کاملا معتبر برای شناسایی وثاقت و اعتبار علمای گذشته و کتب آنان به شمار می‌آید. گرچه کتاب، شامل دوران شیخ طوسی م ۴۶۰ هجری، تا عصر مؤلف، حدود ۶۰۰ هجری است؛ اما اعتبار و وثاقت این کتاب است که به آن بها داده. ۲- کتاب تاریخ ری که کتابی بزرگ بوده و شرح حال علمای آن دیار را نیز داشته است. این کتاب تا حدود قرن نهم هجری موجود بوده و در کتب دیگر از آن نقل شده؛ اما متاسفانه اصل کتاب به دست ما نرسیده است. ۳- کتاب الاربعین عن الاربعین من الاربعین فی فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السّلام ، این کتاب شامل ۴۰ حدیث است از ۴۰ شیخ روایت از ۴۰ تن از صحابه در فضائل امیرمؤمنان علی بن ابیطالب علیه‌السلام. شیخ در پایان این کتاب گفته: اگر اجل مهلت دهد ۴۰ حدیث دیگر نیز به این کتاب اضافه خواهم نمود. پس از اتمام کتاب نیز ۱۴ حکایت مستند در همین موضوع نقل کرده است. ۶ - وفاتبجز سید محسن امین در اعیان الشیعه و شیخ عباس قمی در تتمة المنتهی که تاریخ وفات شیخ منتجب الدین را ۵۸۵ ذکر کرده‌اند؛ در دیگر کتب تاریخ دقیق وفات او ذکر نشده و تنها وفات شیخ را بعد از ۵۸۵ دانسته‌اند، چنان که رافعی شافعی، که از شاگردان منتجب الدین است، در کتاب التدوین این قول را نقل کرده است. اما با توجه به تحقیق بسیار جامع و زیبایی که مرحوم محدث ارموی در تعلیقات چاپ حاضر کتاب «الفهرست» صفحه ۴۰۲- ۳۹۴ انجام داده، سال وفات شیخ منتجب الدین بعد از۶۰۰ هجری است و این عالم بزرگوار حدود یکصد سال زندگی کرده است ۷ - عناوین مرتبطالأربعون حدیثا (کتاب) ۸ - منبع |